Image
प्रज्ञेचा शोध की पदव्यांचा बाजार? – एका नव्या शैक्षणिक क्रांतीची गरज प्रत्येक मनुष्य एका विशिष्ट जन्मजात ओढीसह (Natural Inclination) जन्माला येतो. बौद्धिक प्रगल्भता ही केवळ प्रयत्नसाध्य नसून ती उपजत असते. जर केवळ प्रयत्नांनी कोणीही काहीही बनू शकला असता, तर आज गल्लीतले सर्व विद्यार्थी ‘अल्बर्ट आईन्स्टाईन’ झाले असते. पण वास्तव वेगळे आहे. "आजची शिक्षण पद्धती माणसाची नैसर्गिक प्रज्ञा ओळखण्याऐवजी तिला एका ठराविक साच्यात कोंबण्याचा प्रयत्न करत आहे." १. आजच्या शिक्षण पद्धतीची शोकांतिका शाळा आणि महाविद्यालये केवळ ‘माहितीचे साठे’ तयार करत आहेत. सृजनशीलतेचा विकास करण्याऐवजी मेंदूवर नाहक ताण दिला जात आहे. आजचे शिक्षण ‘सेवा’ देणारे तज्ज्ञ घडवण्याऐवजी, ‘पैसा’ कमावणारे रोबोट तयार करत आहे. पदवी मिळवण्यामागे सेवा हा भाव नसून पैसाच प्रेरणा ठरत आहे. २. कौशल्यपूर्ण आणि थेट शिक्षण: काळाची गरज आपल्याला अशा शिक्षण व्यवस्थेची गरज आहे जिथे शिक्षण केवळ पुस्तकी न राहता प्रत्यक्ष अनुभवाधार...

कागज़ी सच बनाम वास्तविकता

 

कागज़ी सच बनाम वास्तविकता

बनावटी साक्ष्यों के ख़िलाफ़ — सत्य के लिए जन–आह्वान

केवल कागज़ देखकर किया गया न्याय, सच्चा न्याय नहीं हो सकता। इंसान की वर्तमान जीवन–स्थितियों की जड़ में जाकर वास्तविक सच खोजना ज़रूरी है, क्योंकि अक्सर कागज़ी विवरण और ज़मीनी हक़ीक़त में बड़ा अंतर होता है।

समस्या क्या है?

  • कागज़–निर्भर निर्णय: एक बार रिकॉर्ड बन गया तो वही अंतिम सत्य मान लिया जाता है—जबकि वास्तविकता अलग हो सकती है।
  • बनावटी साक्ष्य: कुछ लोग झूठे/बनावटी दस्तावेज़ बनाते हैं और असली हक़दारों का अधिकार कुचल जाता है।
  • कागज़ी अमीरी–गरीबी की विसंगतियाँ: कोई कागज़ पर गरीब दिखता है पर वास्तव में संपन्न होता है; कोई कागज़ पर संपन्न दिखता है पर असल में कर्ज़, बीमारी, बेरोज़गारी से जूझता है।
  • रिकॉर्ड में असंगति: अलग–अलग दफ़्तरों/पीढ़ियों की प्रविष्टियाँ भिन्न होने से न्यायिक निर्णय भटक सकते हैं।

वास्तविक सच खोजने के उपाय

  1. मैदान–आधारित सत्यापन: कागज़ के साथ अनिवार्य फील्ड सर्वे व परिस्थिति–जाँच हो—स्थानीय अधिकारी/प्रशिक्षित सामाजिक कार्यकर्ता ज़मीनी निरीक्षण करें।
  2. डिजिटल पारदर्शिता: भूमि, संपत्ति, आय–व्यवहार, लाभार्थी आदि का एकीकृत डिजिटल रजिस्टर; छेड़छाड़–रोधी लॉगिंग (जैसे हेशिंग/ब्लॉकचेन) से फर्जीवाड़ा कठिन बने।
  3. स्वतंत्र “सत्य–सम्परीक्षण” संस्थान: तेज, निष्पक्ष जाँच–इकाई जो रिकॉर्ड की पुष्टि करे और समय–सीमा में रिपोर्ट दे।
  4. कठोर दंड व जवाबदेही: झूठे दस्तावेज़ बनाने/जम कराने वालों पर सख़्त दंड; संबंधित ज़िम्मेदार अधिकारियों की भी जवाबदेही तय हो।
  5. त्वरित पुनरावलोकन व शिकायत निवारण: सरल ऑनलाइन पोर्टल, मोबाइल टीम, OTP/बायोमेट्रिक–आधारित री–वेरिफ़िकेशन जिससे असली हक़दार शीघ्र न्याय पाए।
  6. समावेशी नीति: जिन गरीबों के पास कागज़ नहीं हैं, उन्हें अस्थायी राहत + बाद में सत्यापन के बाद स्थायी लाभ की व्यवस्था।

यह क्यों आवश्यक है?

न्याय के दो पहिए हैं—दस्तावेज़ी साक्ष्य और ज़मीनी सच। केवल एक पर निर्भर रहने से ईमानदार लोग पीड़ित होते हैं और समाज में असमानता बढ़ती है। सत्य–सम्परीक्षण व्यवस्था से असली लाभार्थी झूठे कागज़ों की चक्की में पिसने से बचेगा और हक़ सही हाथों तक पहुँचेगा।

घोषणा: “कागज़ नहीं, जीवन बोले!” — अब समय है कि हम बनावटी साक्ष्यों को शरण न दें, डिजिटल पारदर्शिता बढ़ाएँ और मानव–केन्द्रित, साक्ष्य–समेत सत्य–सम्परीक्षण न्याय–व्यवस्था स्थापित करें।

लेखक,

अरुण रामचन्द्र पांगारकर 

प्रवर्तक,

आदर्श धन वितरण प्रणाली तथा गरीबी हटाओ आंदोलन 

```0

Comments

Popular posts from this blog

✍️ अखेर अवतरली गंगा; शिवपिंडीवरील रक्ताभिषेक पावन झाला लोकप्रतिनिधींच्या भगीरथ प्रयत्नांना यश

भारतातील शेती व्यवसाय: बाजारभाव जुगारासारखा का झाला? इतर देशांतही अशीच परिस्थिती आहे का?

MSP क्यों आवश्यक है?