प्रज्ञेचा शोध की पदव्यांचा बाजार? – एका नव्या शैक्षणिक क्रांतीची गरज प्रत्येक मनुष्य एका विशिष्ट जन्मजात ओढीसह (Natural Inclination) जन्माला येतो. बौद्धिक प्रगल्भता ही केवळ प्रयत्नसाध्य नसून ती उपजत असते. जर केवळ प्रयत्नांनी कोणीही काहीही बनू शकला असता, तर आज गल्लीतले सर्व विद्यार्थी ‘अल्बर्ट आईन्स्टाईन’ झाले असते. पण वास्तव वेगळे आहे. "आजची शिक्षण पद्धती माणसाची नैसर्गिक प्रज्ञा ओळखण्याऐवजी तिला एका ठराविक साच्यात कोंबण्याचा प्रयत्न करत आहे." १. आजच्या शिक्षण पद्धतीची शोकांतिका शाळा आणि महाविद्यालये केवळ ‘माहितीचे साठे’ तयार करत आहेत. सृजनशीलतेचा विकास करण्याऐवजी मेंदूवर नाहक ताण दिला जात आहे. आजचे शिक्षण ‘सेवा’ देणारे तज्ज्ञ घडवण्याऐवजी, ‘पैसा’ कमावणारे रोबोट तयार करत आहे. पदवी मिळवण्यामागे सेवा हा भाव नसून पैसाच प्रेरणा ठरत आहे. २. कौशल्यपूर्ण आणि थेट शिक्षण: काळाची गरज आपल्याला अशा शिक्षण व्यवस्थेची गरज आहे जिथे शिक्षण केवळ पुस्तकी न राहता प्रत्यक्ष अनुभवाधार...
कागज़ी सच बनाम वास्तविकता
- Get link
- X
- Other Apps
कागज़ी सच बनाम वास्तविकता
बनावटी साक्ष्यों के ख़िलाफ़ — सत्य के लिए जन–आह्वान
केवल कागज़ देखकर किया गया न्याय, सच्चा न्याय नहीं हो सकता। इंसान की वर्तमान जीवन–स्थितियों की जड़ में जाकर वास्तविक सच खोजना ज़रूरी है, क्योंकि अक्सर कागज़ी विवरण और ज़मीनी हक़ीक़त में बड़ा अंतर होता है।
समस्या क्या है?
- कागज़–निर्भर निर्णय: एक बार रिकॉर्ड बन गया तो वही अंतिम सत्य मान लिया जाता है—जबकि वास्तविकता अलग हो सकती है।
- बनावटी साक्ष्य: कुछ लोग झूठे/बनावटी दस्तावेज़ बनाते हैं और असली हक़दारों का अधिकार कुचल जाता है।
- कागज़ी अमीरी–गरीबी की विसंगतियाँ: कोई कागज़ पर गरीब दिखता है पर वास्तव में संपन्न होता है; कोई कागज़ पर संपन्न दिखता है पर असल में कर्ज़, बीमारी, बेरोज़गारी से जूझता है।
- रिकॉर्ड में असंगति: अलग–अलग दफ़्तरों/पीढ़ियों की प्रविष्टियाँ भिन्न होने से न्यायिक निर्णय भटक सकते हैं।
वास्तविक सच खोजने के उपाय
- मैदान–आधारित सत्यापन: कागज़ के साथ अनिवार्य फील्ड सर्वे व परिस्थिति–जाँच हो—स्थानीय अधिकारी/प्रशिक्षित सामाजिक कार्यकर्ता ज़मीनी निरीक्षण करें।
- डिजिटल पारदर्शिता: भूमि, संपत्ति, आय–व्यवहार, लाभार्थी आदि का एकीकृत डिजिटल रजिस्टर; छेड़छाड़–रोधी लॉगिंग (जैसे हेशिंग/ब्लॉकचेन) से फर्जीवाड़ा कठिन बने।
- स्वतंत्र “सत्य–सम्परीक्षण” संस्थान: तेज, निष्पक्ष जाँच–इकाई जो रिकॉर्ड की पुष्टि करे और समय–सीमा में रिपोर्ट दे।
- कठोर दंड व जवाबदेही: झूठे दस्तावेज़ बनाने/जम कराने वालों पर सख़्त दंड; संबंधित ज़िम्मेदार अधिकारियों की भी जवाबदेही तय हो।
- त्वरित पुनरावलोकन व शिकायत निवारण: सरल ऑनलाइन पोर्टल, मोबाइल टीम, OTP/बायोमेट्रिक–आधारित री–वेरिफ़िकेशन जिससे असली हक़दार शीघ्र न्याय पाए।
- समावेशी नीति: जिन गरीबों के पास कागज़ नहीं हैं, उन्हें अस्थायी राहत + बाद में सत्यापन के बाद स्थायी लाभ की व्यवस्था।
यह क्यों आवश्यक है?
न्याय के दो पहिए हैं—दस्तावेज़ी साक्ष्य और ज़मीनी सच। केवल एक पर निर्भर रहने से ईमानदार लोग पीड़ित होते हैं और समाज में असमानता बढ़ती है। सत्य–सम्परीक्षण व्यवस्था से असली लाभार्थी झूठे कागज़ों की चक्की में पिसने से बचेगा और हक़ सही हाथों तक पहुँचेगा।
घोषणा: “कागज़ नहीं, जीवन बोले!” — अब समय है कि हम बनावटी साक्ष्यों को शरण न दें, डिजिटल पारदर्शिता बढ़ाएँ और मानव–केन्द्रित, साक्ष्य–समेत
सत्य–सम्परीक्षण न्याय–व्यवस्था स्थापित करें।
लेखक,
अरुण रामचन्द्र पांगारकर
प्रवर्तक,
आदर्श धन वितरण प्रणाली तथा गरीबी हटाओ आंदोलन
- Get link
- X
- Other Apps
Popular posts from this blog
✍️ अखेर अवतरली गंगा; शिवपिंडीवरील रक्ताभिषेक पावन झाला लोकप्रतिनिधींच्या भगीरथ प्रयत्नांना यश
✍️ अखेर अवतरली गंगा; शिवपिंडीवरील रक्ताभिषेक पावन झाला लोकप्रतिनिधींच्या भगीरथ प्रयत्नांना यश पुरचाऱ्यांच्या माध्यमातून सिन्नरच्या पूर्वेकडील दुष्काळी भागात अखेर गंगा अवतीर्ण झाली . झुळझुळ वाहणाऱ्या जलधारांनी भूमी पावन झाली. मातीचा कण नि कण आणि त्या मातीवरील मन नि मन रोमांचित झाले. कित्येक दशकांपासूनच्या जनसामान्यांच्या आणि लोकनियुक्त लोकप्रतिनिधींच्या भगीरथ प्रयत्नांना यश आले . वाहणाऱ्या प्रत्येक जलधारेत रक्ताभिषेकात ओघळलेल्या त्यागाच्या थेंबांची अनुभूती आली. २२ वर्षांपूर्वीचा तो संपूर्ण घटनाक्रम कालचक्राने उलट दिशा घेऊन जसाच्या तसा डोळ्यांसमोर अवतीर्ण केला. ते मंतरलेले दिवस आठवले आणि डोळे आनंदाश्रूंनी पाणावले . संघर्षाचा इतिहास आणि साक्षीदार पिढी खरे तर सिन्नरच्या पूर्व भागाचा दुष्काळ मिटवण्यासाठी १९७२ सालापासून अनेक दिग्गजांसह सर्वसामान्यांनी खूप परिश्रम घेतलेले आहेत. याच जल संघर्षातून झालेली सिन्नरची दंगल, त्या दंगलीत पेटवले गेलेले न्यायालय या सर्व घटनांना आज या जलधारा स्मृतिधारांच्या रूपात प्रवाहित करत आहेत. तशी आमची पिढी ही ८० च्या दशकातली. पण इसवी सन २००...
भारतातील शेती व्यवसाय: बाजारभाव जुगारासारखा का झाला? इतर देशांतही अशीच परिस्थिती आहे का?
शेतकरी चळवळ • लेख लेखक: अरुण रामचंद्र पांगारकर, श्रमिक क्रांती – गरीबांचा आवाज • प्रकाशित: 27 नोव्हेंबर 2025 भारत हा कृषीप्रधान देश आहे — पण आपल्या शेतकऱ्यांना मिळणारे बाजारभाव अनेकदा अगदी जुगारासारखे बदलतात. एक दिवस भाव वाढतात, दुसऱ्याच दिवशी कोसळतात; परिणामी शेतकरी अनिश्चिततेच्या दलदलीत सापडतो. भारत: अस्थिर बाजारभावांची मुख्य कारणे एमएसपी जाहीर, पण प्रत्यक्ष खरेदी कमी: सरकार MSP (किमान आधारभाव)जाहीर करते; परंतु प्रत्यक्षास गहू व तांदूळ वगळता इतर पिकांसाठी मोठ्या प्रमाणात खरेदी होत नाही. दलाल व खरेदीदारांचे एकाधिकार: ग्रामीण बाजार विखुरलेले असल्याने शेतकऱ्यांना परस्पर कमी पर्याय मिळतात. साठवण व प्रक्रिया सुविधांचा अभाव: कोल्ड स्टोरेज आणि प्रक्रिया यंत्रणा नसल्याने पीक तात्काळ विकावे लागते. हवामानातील अनिश्चितता: पाऊस, दुष्काळ, तसेच अतिवृष्टी किंवा गारपीट यामुळे उत्पादनात दरवर्षी बदल. इतर...
MSP क्यों आवश्यक है?
MSP क्यों आवश्यक है? (सरल भाषा में) भारत कृषि प्रधान देश है, लेकिन किसानों को उनकी फसल का उचित मूल्य नहीं मिलता। बाजार की अनिश्चितता और व्यापारियों की मनमानी को देखते हुए, MSP यानी न्यूनतम समर्थन मूल्य किसानों के लिए बेहद जरूरी है। 1) किसान की उत्पादन लागत पूरी करने के लिए MSP आवश्यक बीज, खाद, दवाई, मजदूरी, पानी, डीज़ल, परिवहन, जमीन किराया — इन सभी खर्चों के बावजूद बाजार भाव कई बार इतना कम होता है कि किसान अपनी लागत भी निकाल नहीं पाता। MSP लागत + उचित लाभ की गारंटी देता है। 2) बाजार के अस्थिर दामों के कारण MSP आवश्यक बाजार भाव कभी ऊपर तो कभी नीचे जाते हैं। व्यापारियों का गठजोड़, आपूर्ति बढ़ना, आयात-निर्यात, अंतरराष्ट्रीय बाजार — इन सबका असर पड़ता है। MSP किसान के लिए न्यूनतम तयशुदा भाव सुनिश्चित करता है। 3) व्यापारियों की मनमानी से बचाव के लिए MSP आवश्यक कई जगह व्यापारी नमी बता कर कम रेट देते हैं, कट-कपात करते हैं या भुगतान देर से करते हैं। MSP होने पर किसान को कम से कम एक निश्चित कीमत मिलती है और वह पूरी तरह व्यापारी पर निर्भर नहीं रहता। 4) किसान को स्थिर आय देन...
Comments
Post a Comment
✊ आपले विचार खाली नोंदवा. श्रमिकांच्या हक्कासाठी एक विधायक विचारही परिवर्तन घडवू शकतो. सभ्य आणि विचारशील प्रतिक्रिया स्वागतार्ह आहेत.
✊ अपने विचार नीचे दर्ज करें। श्रमिकों के अधिकारों के लिए आपका एक सकारात्मक विचार भी परिवर्तन ला सकता है। शालीन और रचनात्मक टिप्पणियों का स्वागत है।
✊ Share your thoughts below. Even a single constructive idea can bring change for workers’ rights. Respectful and meaningful comments are always welcome.